Sątoczno

Sątoczno (Leunenburg) . Ongiś na zachodnim skraju rozległej puszczy dębowej znajdowało się pruskie osiedle. W pobliżu dawniej wyludnionej osady w 1326 roku komtur bałgijski Dytrych von Altenburg pobudował strażnicę dla obrony przed Litwinami. Obok niej, zapewne niedługo potem, wzniesiono drewniany kościół spalony przez Litwinów w czasie najazdu 1347 roku. Obok strażnicy rozwijały się podgrodzie i wieś czynszowa lokowana na prawie chełmińskim. Jej obszar wynosił 20 włók, a osadnicy uprawiali także 9 włók w puszczy. W XIV wieku Sątoczno rozwijało się doskonale: był tu młyn, którego właściciel płacił wysoki czynsz w wysokości 30 grzywien, byli zagrodnicy i aż osiem karczem. W 1468 roku Sątoczno otrzymał od Krzyżaków rycerz Albrecht von Vogt, podobno w nagrodę za udział w wojnie przeciwko Polsce i Litwie. Po jego śmierci majątek dziedziczyła córka, która wyszła za mąż za właściciela sąsiedniego majątku Botha von Eulenburga.

Od jego nazwiska Sątoczno wzięło swą dawną nazwę Leunenburg. Od 1526 roku proboszczem miejscowej parafii należącej do archiprezbiteriatu w Sępopolu był Valentin Vuge z Elbląga. Do parafii w Sątocznie należały wówczas wsie: Glitajny, Kałwągi, Wągniki, Błuskajmy, Studzieniec, Słępy i Kaskajmy.

Mieszkali tam zapewne również Polacy, gdyż w 1581 roku nauczyciel szkoły otrzymywał dodatkowe wynagrodzenie za odczytywanie oraz komentowanie Ewangelii i katechizmu w języku polskim. W połowie XVII stulecia specjalnie dla polskich parafian ustanowiono tu diakonat. Polscy diakoni nauczali w Sątocznie do roku 1697.

Wiek XVI zapoczątkował upadek dobrze rozwijającej się osady. Przyczyniły się do tego zniszczenia spowodowane wojnami i klęski żywiołowe.

Trzy kolejne pożary w latach 1580, 1586, 1591 zniszczyły większość budynków; ze starego kościoła pozostała jedynie wieża. W 1625 roku spustoszenie poczyniła tu epidemia dżumy, w latach 1656 – 1657 rabowali i palili miasto Tatarzy, a kolejna dżuma z roku 1709 zdziesiątkowała ludność Sątoczna i okolicznych miejscowości. Z 35 wsi należących podówczas do parafii w Sątocznie pozostało zaledwie osiem. W 1785 roku osada miała 28 domów. Wojny napoleońskie, kolejne rabunki i kontrybucje sprawiły, że Sątoczno nie mogło wrócić do dawnej świetności. W 1817 roku było już tylko wsią liczącą 27 domów i 186 mieszkańców.

Po drugiej wojnie światowej życie szybko wróciło do normy. W 1945 roku powstało w Sątocznie nazywanym wówczas Laukinikowo gmina wiejska, a pierwszym wójtem mianowano Eliasza Andrukowskiego. Gminną Radę Narodową powołano 22 września 1946 r. Gmina obejmowała w tymże roku 33 miejscowości o łącznym obszarze 10 388,27 ha. Od 1954 roku Sątoczno było siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. Funkcje przewodniczących GRN w latach 1954 – 1973 pełnili tu kolejno: Stefan Lelonek, Jan Filipowicz, Jan Andrukowski i przez dwie kadencje Eliasz Andrukowski.

W 1949 roku powstało kino, w rok później biblioteka wiejska. W latach następnych wybudowano też nowy budynek szkolny. Od wyzwolenia w Sątocznie mieszkał obrońca Westerplatte – starszy sierżant Wiktor Ciereszko. W 1970 roku Sątoczno liczyło 163 mieszkańców. Były tu w tymże roku ośmioklasowa szkoła podstawowa, dzieciniec (68 dzieci), biblioteka oraz kino na 100 miejsc. W 1973 roku sołectwo Sątoczno, gmina Korsze, obejmowało sześć miejscowości.

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY

W kościele zachowały się prezbiterium z XV w., wieża z 1591 roku przebudowana częściowo w II ćwierci XIX w. We wnętrzu ocalały drewniane sklepienie gwiaździste, a w prezbiterium ceglane, również gwiaździste, z gotyckimi zwornikami, chór z pierwszej połowy XX wieku, ołtarz z 1824 r., organy rokokowe z 1754r. i klasycystyczna marmurowa chrzcielnica. Godnym uwagi jest także dzwon z 1735 r. odlany przez G.B Knidera.

ZAMEK KRZYŻACKI

Zamek w Sątocznie, obecnie nie istniejący na powierzchni ziemi (rozebrano go w XVI w.), został niedawno zlokalizowany przez służby konserwatorskie. Wykonano zdjęcia lotnicze i badania geofizyczne. Następnie przystąpiono do badań sondażowych i okazało się, że jest to zupełnie nietypowe założenie, całkowicie unikatowe. W lipcu 2003 r. 20 osobowa grupa archeologów z Łodzi pod kierunkiem prof. Leszka Kajzera, szefa Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, prowadziła badania na terenie położonym nieopodal zbiegu dwóch rzek: Sajny i Gubra. Odsłonięto fragment fosy, palisadę z dębowych bali. Sam zamek składał się z dwóch elementów. Odkryto 1-metrowy kamienno-ceglany masyw donżonu, czyli zamek właściwy o grubości muru ok. m (donżon to średniowieczna obronna wieża lub baszta z wejściem na wysokości murów obronnych, stanowiąca ostatni punkt oporu podczas oblężenia). Drugim elementem był obronny areał otoczony szeroką, dodatkowo wzmocnioną dwoma rzędami częstokołów, fosą. W tym umocnionym obwodzie znajdowały się budynki drewniane, co burzy dotychczasowe wyobrażenia o zamkach krzyżackich. Ten dwuczłonowy obiekt został zniszczony przez wojska Olgierda i Kiejstuta w 1347 roku. Litwini zdobyli i spalili wtedy drewniane założenie obronne powstałe w 1326 r., nie zdobyli natomiast kamienno-ceglanego donżonu, a wiec właściwego domu krzyżackiego. Odbudowa zamku zmieniła jego charakter, rozbudowując program mieszkaniowy i gospodarczy, a uszczuplając walory obronne obiektu. Zasypano fosy, zostawiając tylko południową, bezpośrednio związaną z bramą wyjazdową. Obszerny dziedziniec zamkowy zabudowany został budynkami szachulcowymi. Centrum dziedzińca zajmował donżon, który zapewne pełnił funkcję domu – siedziby ówczesnych właścicieli, rodziny Eulenburg. Opisany zamek funkcjonował jako siedziba krzyżackiego urzędnika leśnego (Waldmeister) przez prawie cały wiek XV. W końcu tego stulecia stał się rezydencją Eulenburgów, a na początku XVII wieku uległ ostatecznej destrukcji (w międzyczasie rodzina Eulenburg rozpoczęła budowędwojej nowej rezydencji w pobliskiej Prośnie, w miejscu gdzie stał dworek myśliwski). Natomiast obronny zespół budynków szachulcowych chyba już wcześniej został opuszczony lub stracił swe znaczenie. Po rozebraniu ceglanej partii murów dawnego donżonu w jego kamienną partię fundamentów wbudowano (XVIII lub pocz. XIX w.) ceglaną kolebkowo sklepioną piwnicę, która zachowała się do dnia dzisiejszego.

Wśród wielu wykopalisk najcenniejszą rzeczą znalezioną na opisanym terenie jest ENKOPION, czyli relikwiarz. Zabytek jest niezwykle rzadki (w Europie są tylko 4 egzemplarze), pochodzi z terenów Bizancjum (a może nawet z samej Palestyny), a datowany jest na okres XII – XIII wieku.

CMENTARZ

Wokół gotyckiego kościoła znajduje się cmentarz ogrodzony ceglano – kamiennym murem z 3 bramami wejściowymi. We wschodniej części cmentarza, przy kruchcie znajdowała się wydzielona kwatera szlacheckiej rodziny Eulenburg właścicieli majątku w Prośnie przez prawie 500 lat (do 1945 r.). Niestety, marmurowe i kamienne płyty nagrobne członków tej rodziny zostały albo rozbite albo skradzione i zapewne „przerobione” dla innych zmarłych.

W 1996 r. w czasie prac porządkowych na terenie starego ewangelickiego cmentarza grupa młodzieży ze szkoły podstawowej w Sątocznie, kierowanej przez dyr. Janusza Bieńkowskiego odkopała jedną, ocalałą marmurową płytę nagrobną, którą po niezbędnych pracach konserwatorskich, wyeksponowano przy wsch. ścianie kościoła.

Szczyt płyty zdobią herb dwóch rodów Eulenburg i Kluchzner. Poniżej herbu widnieje (niepełny tekst, płyta jest w jednym miejscu ułamana) następujący napis: W>CA> Graefin zu Eulenburg Prassen geb. Zu Kluchzner geb.d. 11 Decembr 1786, vermaehlt d. 8 October 1807, gest. d. 30 Januar 1811. Jest to płyta poświecona młodej 25-letniej hrabinie Eulenburg z domu Kluchzner,, która wyszła za mąż w 1807 r. Poniżej odczytać można przepiękne epitafium ułożone zapewne przez zrozpaczonego męża i rodziców. Tekst epitafium jest długi i ma formę wierszowaną z zachowaniem stylistyki romantycznej. „Ihr ganzes Leben war die sanfte Aeolos Harfe, Worin ein zartes Himmels Echo schlief, Ein Lantenspiel aus welchem selbst das scharfe, Verwustende Gesturm noch harmonien rief (...)“. W dowolnym tłumaczeniu na język polski tekst epitafium brzmi (miejsca wykropkowane oznaczają brakujący fragment tekstu);

„Całe jej życie było łagodnym powiewem harfy w której spało delikatne niebiańskie Echo

Gra dźwięku, z której nawet ostra niszcząca nawałnica wołała o harmonię.

A jej umilknięcie – co za ciche unoszenie

O, jak łagodnie usnął jej dzień, a obudził się tak pięknie

Geniuszem było jej życie

Wkraczało oświetlając jej noc.

Ty widziałaś, jak przedtem jemu wrota śmierci otworzyła, przed nią swą połyskującą (...)

A ona uśmiechała się, płakała, rozmawiała

Z Aniołem w niebie (...)

Nieśmiertelna myśl (...)

I światło do istnienia (...)

Jak lukę, którą zostawiłaś (...)

Kiedy ty człowieka (...)”

Obok tej marmurowej płyty nagrobnej stoi kamienny nagrobek emerytowanego pracownika majątku w Prośnie – Rudolf Kerin Grafl. Oberwarta. D. geb. 7. 8.1837, gest 11. 8. 1895.

Na terenie cmentarza zachowało się kilkanaście grobów z pochówkami przed 1945 r.

Reszta to pochówki z lat 40 i 50-tych. Z czytelnych grobów zachowały się: ułamany krzyż właściciela dóbr rycerskich z Bluskajm Wielkich Ludwika Holla oraz dwa granitowe nagrobki – Heinrich Krause 8.8.1834 – 18.6.1923 (z Psalmem 115,12) i Eltriede Kaibel geb.

West 25. Aug. 1865 – 6 Febr. 1917.

Sątoczno jest najstarszą miejscowością w gminie Korsze, a także w powiecie kętrzyńskim.

Źródła:

1). „Kętrzyn - z dziejów miasta i okolic”; wyd. Pojezierze; Olsztyn 1978 r.

2). Zofia Licharewa „ Kętrzyn – z dziejów miasta i powiatu”; wyd. Pojezierze; Olsztyn 1962r.

3).Biuletyn Informacji Publicznej Korsz „Nasz Samorząd” 2003r; numer 2; oprac. Tadeusz Korowaj.

4). „Warmia i Mazury – przewodnik”; wyd. Agencja Fotograficzno-Wydawnicza „Mazury”; Olsztyn 1993r.

GALERIE:

Kościół

Cmentarz przykościelny

Szkoła

POWRÓT